Aslen bir ekonomist olan Don Thompson’ın ’12 Milyon Dolarlık Köpekbalığı, Çağdaş Sanatın ve Müzayede Evlerinin Tuhaf Ekonomisi’ başlıklı kitabı 2007 yılında yayınlanmıştı. Renan Akman çevirisi ile İletişim Yayınları tarafından Türkiye’de de basılan kitap çağdaş sanat piyasasının irrasyonel işleyişini konu ediniyordu. Aynı yazarın 2015’de yayınlanan, henüz Türkçe’ye çevrilmemiş olan, s söz konusu piyasanın daha güncel durumuna dair yazdığı, ‘The Supermodel and the Brillo Box: Back Stories and Peculiar Economics from the World of Contemporary Art’ başlıklı kitabı bir öncekinde olduğu gibi ilginç hikâyelerle çağdaş sanat ortamından bahsediyor. Başlıktaki ‘Brillo Box’ ibaresi Andy Warhol’a, ‘The Supermodel’ kelimesi ise İtalyan sanatçı Maurizio Cattelan’ın süpermodel Stephanie Seymour’ı model olarak kullandığı heykeline gönderme yapıyor.
İlk kitabın yayınlanmasından kısa bir süre sonra Lehman Brothers’ın iflas etmesiyle ekonomik kriz patlak vermiş, krizin etkisiyle çağdaş sanat piyasası neredeyse çökmüştü. İkinci kitap bu krizin ortaya çıkmasıyla başlayan dönemi konu ediniyor. Kitaptan da anlaşıldığı üzere 2008 krizine karşın çağdaş sanat piyasası akıldışı işleyişini devam ettiriyor.
Kitabın her bölümü ayrı dikkate değer olmakla birlikte uzun ismine katkıda bulunan ‘Authenticating Warhol’ başlıklı kısmı ayrı bir ilgiyi hak ediyor.
1987 yılında Andy Warhol’un vefat etmesinin ardından vasiyeti üzerine kurulan Andy Warhol Görsel Sanatlar Vakfı, sanatçının eserlerinin gerçekliğini doğrulamak üzerine 1995 yılında bir girişimde bulundu ve ‘Andy Warhol Art Authentication Board’ isimli bir kurul oluşturdu. Söz konusu kurul kendilerine yapılan başvuru üzerine Andy Warhol’a ait olduğu iddia edilen eserlerin gerçekten sanatçı tarafından üretilip üretilmediğini tespit ediyordu. On parçadan oluşan, 1966 tarihli ‘Kırmızı Otoportre’ dizisine ait resim doğrulama kurulunun kararlarının tartışılmasına yol açtı. Resim koleksiyoner Joe Simon-Whelan tarafından 1989 yılında satın alınmış ve yıllar sonra doğruluğunun tespit edilmesi için kurulun görüşüne sunulmuştu. Kurul üyeleri 2002 yılında söz konusu eserin sanatçıya ait olmadığına karar verdi. Kurulun kararı hayli ilginçti zira şöyle bir ifadeyi içeriyordu: “Söz konusu eser (Kırmızı Otoportre) Andy Warhol tarafından imzalanmış, ithaf edilmiş ve tarihlendirilmiş olmasına karşın sanatçıya ait değildir”. Kurulun kararı üzerine eserin arkasına kırmızı, çıkmayan bir mürekkep ile “reddedildi” damgası vuruldu. Bu karar üzerine eserin sahibi Simon-Whelan tanık ifadeleriyle birlikte eserin Andy Warhol’a ait olduğunu iddia ederek bir kez daha kurula başvurdu ama sonuç yine olumsuzdu. Aynı diziden, sanat taciri Anthony d’Offay’e ait başka bir resim de aynı akıbete uğradı. Warhol’un birlikte çalıştığı sanat taciri Bruno Bischofberger tarafından 1969 yılında sanatçının kendisinden satın alınan, bu yüzden ‘Bruno B’ olarak adlandırılan resim 2003 yılında kurul tarafından doğrulanmayarak ‘reddedildi’ damgasını yedi. Bu resim de sanatçı tarafından imzalanmış ve alıcısına ithaf edilmişti. Üstelik Rainer Crone tarafından 1970’de yayınlanan ve sanatçının ölümüne dek üç baskı yapan ‘catalog raisonné’nin de kapağında yer alıyordu.
Kurulun resimlerin doğruluğunu reddetmesinin basit bir nedeni vardı. Evet resimler Andy Warhol tarafından imzalanmıştı ama bu resimleri sanatçının kendisi yapmamıştı. Resimler sanatçının ‘The Factory’ olarak adlandırılan atölyesindeki teknisyenlerin elinden çıkmıştı. Her ne kadar sanatçının imzasını taşısa da, Andy Warhol Vakfı’nın kurulu teknisyenlerce yapılan resimlerin otantik olmadığına karar veriyordu. Kurulun tartışılan kararlarından biri de Warhol’un ‘Brillo Soap Pads Box’ dizisi üzerine oldu. Stockholm’deki Moderna Museet’nin müdürü olan Pontus Hultén, küratörlüğünü yaptığı Pop Art sergisi için 1968 yılında Warhol’un izniyle, hatta sanatçının yolladığı şablonla İsveçli marangozlara 15 tane Brillo kutusu üretti. Hulten’in ifadesiyle sanatçı kendisine 100 tane üretme izni vermişti ama zaman yetişmediği için yalnızca 15 tane üretilebilmişti. Hulten, sanatçının ölümünden sonra, 1990 yılında, Rusya’daki Pop Art sergisi için Malmö’de 105 tane daha kutu üretti. Küratör Warhol’un kendisine bu izni vermiş olduğunu iddia ediyordu. Bu kutular daha sonra çeşitli koleksiyonerler tarafından satın alındı. Kurul, 2007 yılında Brill kutularını Stockholm ve Malmö başlıklarıyla kategorize etti. 1968’deki sergide yer alan kutular ‘sergiye dair kopyalar’ olarak nitelendirilip doğrulandı. Kopya olarak nitelendirilme, kutuların sahibi olan koleksiyonerler tarafından hoş karşılanmadı.
Büyük paralarla satın alınmış olan işlerin yıllar sonra Andy Warhol Vakfı’nın kurulu tarafından doğrulanmamasıyla değerlerinin büyük oranda düşmesi nedeniyle kurul birçok kez mahkemeye verildi. Amerikan mahkemeleri kurul kararını onaylayan kararlar verdiler. Yani Amerikan hukukuna göre sanatçının imzası olmasına karşın sanatçının elinden çıkmamış bir eser/iş otantik değildir. Her ne kadar kurulun bütün kararları mahkemelerce onaylanmış olsa da Andy Warhol Vakfı 2012’de kurulun faaliyetlerine son verdi. Zira vakıf kendisine açılan davalar nedeniyle milyonlarca dolarlık mahkeme masrafının içine girmişti. Aynı sorunu Keith Harring, Jackson Pollock, Pablo Picasso, Jean-Michel Basquiat’nin işlerinin otantikliğini saptamak için faaliyet gösteren kurullar da yaşadılar ve kendilerini lağv etmek zorunda kaldılar. 2014’de Amerikalı senatörlerin getirdiği kanun değişikliği ile kurulların otantiklik kararlarına karşı açılan davalarda mahkemenin kurulu onaylaması halinde masrafların şikâyetçiler tarafından karşılanmasına karar verildi. Bakalım söz konusu sanatçıların ismiyle faaliyet gösteren vakıfların doğrulama kurulları yeniden faaliyete geçecek mi?
Şöyle provokatif bir soru soralım: Türkiye’de atölyesinde asistanlarına resim yaptırıp altına kendi imzasını atan sanatçıların eserleri Amerika’da mahkeme konusu olursa ne gibi sonuçlarla karşılaşırız?
Not: Andy Warhol Vakfı dahilinde faaliyet gösteren doğrulama kurulunun verdiği kararlara dair polemikler bu linkten okunabilir: http://www.nybooks.com/articles/2010/02/25/the-warhol-foundation-on-trial/
Bu yazı İstanbul Art News’un Mart 2016 sayısında yayınlanmıştır.